Why reading?

Đọc xong quyển sách, mình đúc kết được những kiến thức gì?

1. Các Yếu Tố (determinant) cần theo dõi để biết được vị trí trong 1 chu kỳ phát triển của quốc gia. VD: Khi 1 quốc gia chiếm tỉ trọng lớn về các phát minh mang tính đột phá mà có thể ứng dụng làm tăng năng suất lao động một cách rõ rệt thì đó chính là giai đoạn bức phát (Rise) của quốc gia đó. Hoặc khi thương mại của một quốc gia phát triển đến mức độ mà đồng tiền của họ được các quốc gia khác sử dụng để dự trữ giá trị (dự trữ ngoại hối) và ngày một tăng lên, thể hiện sự thống trị và sức mạnh tuyệt đối của quốc gia đó (Top).

2. Quy trình (step by step) từ lúc 1 quốc gia bắt đầu xây dựng cho đến lúc phát triển rực rỡ và suy tàn.Dựa vào trạng thái của từng Yếu Tố để xây dựng 1 quy trình phát triển từng bước của 1 quốc gia.

3. Lượng hoá các khái niệm trừu tượng (như giáo dục) mang tính xã hội lên đồ thị để so sánh giữa các quốc gia.

4. Lịch sử kinh tế, chính trị, xã hội của các đế quốc Hà Lan, Anh, Mỹ, Trung Quốc.

5. Cập nhật kiến thức về vị thế hiện tại của Mỹ và Trung Quốc trên một trật tự thế giới đa cực mới.

6. Áp dụng những phương pháp/nguyên tắc (Principles) để nhận định về tình hình của một quốc gia, kể cả Việt Nam.

Đây là quyền sách thứ 2 của Ray Dalio mà mình đọc sau quyển Principles Life & Work, đặc biệt là sau khi mình xem lại trailer của quyển sách này trên Youtube.

Quyển sách này chưa được dịch sang tiếng Việt, nên cũng được xem như là thử thách để mình trau đổi thêm vốn từ tiếng Anh về các lĩnh vực (mới) kinh tế, chính trị, xã hội.

Why writing

Tháng 09 năm 2024, lân la khắp các tờ báo mạng, dễ dàng chúng ta có thể bắt gặp rất nhiều những biến cố, mà biến cố nào cũng được gắn mác là "mang tính lịch sử".

1. Chính trị: Cách mạng màu Bangladesh, nội chiến myanmar, ám sát cựu tổng thống/ ứng viên tổng thống Donal Trump,...

2. Kinh tế: Dấu hiệu suy thoái kinh tế ở Mỹ, đồng Yên Nhật giảm giá thấp nhất trong 38 năm, chính phủ Anh phá sản,...

3. Thảm hoạ thiên nhiên: Siêu bão Yagi đổ bộ vào Việt Nam, hạn hán lịch sử năm 2024,...

Gần đây nhất lại là đại dịch Covid-19 - lại là một thảm hoạ lịch sử, ai cũng nghĩ rằng đây là chuyện tội tệ nhất lịch sử nhân loại. Nhưng thử zoom ra xa hơn 1 chút khoảng 100 năm bạn sẽ thấy đại dịch cúm Tây Ban Nha có quy mô và số người chết lớn hơn nhiều chục lần so với covid-19, trong khi thời điểm đó khoa học kỹ thuật, y tế, kháng sinh, vaccine đều chưa được phát minh và các bác sĩ chỉ có thể kê mỗi aspirin có tác dụng giảm đau mà thôi.

Tại sao chúng ta lại có cái nhìn bi quan với 1 thứ đã từng xảy ra (nhiều lần) như vậy? Mọi người thường hay nói nhiều về kiến thức, kinh nghiệm và trải nghiệm, ta có thể học được kiến thức đúc kết xuyên suốt lịch sử nhân loại, ta có thể đọc được và hiểu được phần nào kinh nghiệm của những người đi trước, nhưng ta chỉ có thể trải nghiệm 80 cuộc đời mà thôi, chỉ một hạt cát trong sa mạc lịch sử nhân loại. Vậy mà để vượt qua, chúng ta lại buộc phải phản ứng với những sự kiện đó 1 cách khôn khéo.

Đó chính là câu đầu tiên trong quyển sách: Principles for dealing with changling world order của Ray Dalio. Là nhà sáng lập của Bridgewater là 1 trong những hedge fund lớn nhất trên thế giới, nắm giữ giá trị tài sản lên đến 170 tỉ usd, mọi người có thể sẽ biết đến ông nhiều nhất qua video giải thích về cách nền kinh tế vận hành.

Quay lại với câu nói lúc nãy. Tại sao ông lại nhận định như vậy? Bởi vì ông biết rằng góc nhìn của ta sẽ thay đổi khi ta zoom tầm nhìn ra xa hơn và việc nghiên cứu lịch sử nhiều trăm năm, nhiều ngàn năm hơn phải chăng có thể giúp ta có cái nhìn đúng đắn hơn về hiện tại và tương lai? Và biết đâu, ta có thể có những hành động thông minh hơn, tôi đang nói về tài chính.

Từ quan điểm đó, thông qua nghiên cứu sự trỗi dậy, thịnh vượng và suy tàn của 13 đế chế trong hơn 1,500 năm. Ông đã mô tả lại cách thế giới vận hành và đã đúc kết thành các quy luật phổ quát (Principles) được mô tả rất chi tiết trong chương 1.

Chi tiết về 4 cường quốc Hà Lan, Anh, Mỹ, Trung Quốc sẽ được mô tả trong chương 2

Và chương 3 sẽ nói về thế giới trong tương lai gần.

The determinants - Các Nhân Tố

Xã hội loài người không ngừng phát triển, đó là điều ko thể chối cãi ít nhất là thông qua các thước đo về kinh tế và tuổi thọ.

2 thước đo được chấp nhận rộng rãi này được thể hiện trong biểu đồ bên dưới y cho thấy mức sống không ngừng tăng lên của con người trong vòng 500 năm qua.

Khởi nguồn của sự phát triển từ việc kiến thức phức tạp được kế thừa thông qua chữ viết, sách vở và cột mốc là kĩ thuật in con chữ rời của Guttenberg đã giúp xuất bản sách với chi phí rẻ hơn, tiếp cận đến được với người dân ở các tầng lớp thấp hơn (1300s).

Theo sau đó là sự ra đời của chủ nghĩa tư bản (1600s) và cách mạng công nghiệp (1800s) đã làm bùng nổ sự phát triển kinh tế toàn thế giới.

Bức tranh của cả thế giới rất đẹp, nhưng bên dưới đồ thị GDP tăng trưởng không ngừng nghỉ này là cả 1 sự hỗn loạn 1 cách có chu kì của các thế lực khác nhau đã thay phiên nhau thống trị và dẫn dắt thế giới đi lên.

Đó chính là Trung Quốc TK16, Hà Lan TK17, Anh TK19 và hiện tại mà Mỹ TK20, và với tình hình hiện tại thì còn quá sớm để nói về thế kỷ 21.

Khi 1 quốc gia nắm giữ tài sản và quyền lực 1 cách tuyệt đối có thể bắt nguồn từ công nghệ hoặc là từ việc cướp bóc, hoặc cả 2, thì họ sẽ trở thành quốc gia dẫn đầu và điều đó sẽ giúp họ xây dựng trật tự thế giới.

Vậy dựa vào đâu để Ray Dalio vẽ lên đường sức mạnh của 1 đế chế?

Bằng cách phân tích 22 Nhân Tố (determinants) từ đó lượng hoá lại thành 8 chỉ số cơ bản:

1. Giáo dục (education)

2. Phát minh và công nghệ (innovation and techonology)

3. Khả năng cạnh tranh (competitiveness)

4. Quân đội (military)

5. Thương mại (trade)

6. Năng suất lao động (economic output)

7. Trung tâm tài chính (financial center)

8. Dự trữ ngoại hối (reserve FX status)

Trung bình của 8 Yếu Tố trên tại một thời điểm mô tả sức mạnh của một đế chế tại thời điểm đó , và nếu thông tin được biểu diễn theo thời gian thì ta có thể mô tả được chu kỳ theo thời gian của 1 đế chế từ lúc trỗi dậy, thịnh vượng cho đến lúc suy tàn: RISE, TOP và DECLINE.

Mỗi giai đoạn lại được cấu thành từ nhiều bước phát triển mang tính kế thừa có các đặc đặc thù khác nhau mà ông mô tả ngắn gọn ở trên.

Bây giờ, thay vì giảng giải 1 cách khô khan tất cả những lý thuyết trên, tôi sẽ dẫn mọi người đến nước Mỹ và ráp mô hình này vào thực tế lịch sử, kinh tế, chính trị, xã hội để có cái nhìn thực tiễn hơn.

The big cycle rise and decline of the United States and the dollar

Chu kỳ trỗi dậy và suy tàn của Mỹ và đồng USD

Nước Mỹ đã có những bước phát triển đầu tiên về giáo dục (education), khoa học kỹ thuật (innovation & technology), kinh tế (economic output), competitivenes (vị thế của hàng hoá), kể từ khi còn là thuộc địa của Anh.

The rise

Quá trình đi lên của 1 đế chế bắt đầu khi có...

• ...một nhóm lãnh đạo có năng lực thật sự (1) Strong leadership đứng lên để thiết lập lại trật tự xã hội, xây dựng một hệ thống xã hội mới (thị trường tư bản tự do kiểu mới) mang lại phồn vinh và sức mạnh quốc gia. hệ thống này bao gồm...

• ...hệ thống giáo dục cấp tiến (3) Education không chỉ giáo dục về mặt kiến thức, kỹ năng mà còn bao gồm cả việc...

• ...giáo dục nhân cách, đạo đức, tinh thần dân tộc (4) Strong culture. Những nhận thức này thường được truyền đạt trong gia đình, trường hợp và những cơ quan tôn giáo. Nếu được giáo dục tốt, luật pháp sẽ được tôn trọng, xây dựng một trật tự xã hội ổn định, giảm tỉ lệ đổ vỡ và khuyến khích tinh thần đoàn kết toàn dân tộc, từ đó làm gia tăng năng suất lao động (5) Good resource allocation. Giáo dục càng được chú trọng thì ngày càng nhiều...

• ...các phát minh khoa học công nghệ (2) Inventiveness được tạo ra.

• như một kết quả tất yếu, năng suất lao động tăng lên, chi phí sản xuất hàng hoá giảm xuống, chất lượng hàng hoá cao hơn làm tăng tính cạnh tranh trên trường quốc tế (6) Good competitiveness, thể hiện rõ ràng thông qua...

• ...gia tăng tỉ trọng hàng hoá giao thương quốc tế.

• Bởi vì các hoạt động mang tính toàn cầu được mở rộng, quốc gia phải bảo vệ các hoạt động của mình, sẵn sàng cho các tranh chấp quốc tế bằng việc tăng cường sức mạnh quân đội.

• Những hoạt động thương mại sẽ thúc đẩy phát triển kinh tế quốc gia, đồng nghĩa với gia tăng thu nhập của người dân (7) Strong income growth. Những nguồn lời nhuận này sẽ được sử dụng để...

• ... tái đầu tư vào cơ sở hạ tầng, giáo dục, nghiên cứu phát triển khoa học công nghệ.

• Của cải dôi dư từ một nền kinh tế thịnh vượng sẽ kích thích sự phát triển của thị trường vốn - nơi mà các nguồn vốn nhàn rỗi được tái phân bổ một cách hiệu quả thông qua thị trường tín dụng, trái phiếu, cổ phiếu (5) Good resource allocation vào những hoạt động mang lại hoặc được kỳ vọng mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn. Đây chính là cỗ máy liên tục tạo ra sự thịnh vượng và sức mạnh cho một quốc gia.

• Một cách tất yếu, các hoạt động của thị trường vốn nội địa kích thích hoạt động đầu tư quốc tế mở ra cơ hội đầu tư cho các dòng vốn quốc tế đổ vào và cả các dòng vốn nội đổ ra tìm kiếm thêm cơ hội đầu tư mới. Các trung tâm tài chính dần được hình thành (8) Strong markets and financial centers

• Khi một quốc gia chiếm ưu thế tuyệt đối về lượng giao dịch thương mại quốc tế, các giao dịch bằng đồng nội tệ có thể được thực hiện trên thị trường quốc tế, tạo ra nhu cầu dự trữ đồng tiền nội tệ - reserve currency. Và tiền chỉ là một tờ giấy nợ, điều này giúp quốc gia này có thể vay nợ được nhiều với chi phí rẻ hơn.

Chuỗi những sự kiện có quan hệ nhân/quả trên giúp cho nền tài chính, chính trị và sức mạnh quân sự cùng nhau đi lên. Quốc gia trở thành đế chế thống trị mới, tiếp tục đi trên con đường thịnh vượng đến giai đoạn đỉnh cao - The TOP.

The top

• Sau một thời gian hưởng thụ sự giàu sang và thịnh vượng, người dân có xu hướng làm việc kém năng suất với chi phí cao hơn dẫn đến kém cạnh tranh so với các quốc gia khác (9) Less productive

• Các quốc gia khác bắt đầu học hỏi và sao chép các công nghệ, làm mất vị thế cạnh tranh hàng hoá của quốc gia dẫn đầu (11) Losing competitiveness

• Mơ mộng về 1 tương lai tươi đẹp sẽ kéo dài mãi mãi, người dân sử dụng nhiều tín dụng hơn, quốc gia tăng nợ công gây ra các bong bóng tài chính ngày càng lớn. Các hoạt động đầu tư kém hiệu quả toàn cầu gây ra áp lực tài chính ngày một lớn hơn (10) Overextended

• Nền kinh tế bắt đầu đi xuống, Năng suất tạo ra không thể gánh vác nổi chi phí để duy trì vị thế thống trị và thanh toán các khoản vay quốc tế. Đứng trước 2 lựa chọn là vỡ nợ hoặc là in thêm tiền để trang trải các khoản vay. Họ sẽ chọn in thêm tiền.

Tóm tắt sách Sự Thay Đổi Trật Tự Thế Giới - Ray Dalio