(28/09/2024)

Việc kể các câu chuyện đã tạo ra sức mạnh để kết nối các dân tộc, nhưng các các bài hát ca ngợi đất mẹ, các thần thoại tuy rất truyền cảm hứng nhưng chỉ mới là tiền đề để xây dựng nên một quốc gia thật sự. Quân đội vẫn cần người dân đóng thuế để mua súng ống, và người dân vẫn một hệ thống xử lý nước thải để sinh hoạt cũng như hệ thống an ninh, giáo dục và chăm sóc sức khoẻ. Lòng yêu nước có nghĩa là yêu thích việc đóng thuế để chi trả cho những việc đó.

Để duy trì được những dịch vụ an sinh xã hội và để huy động đủ nguồn lực cần thiết, một quốc gia cần một số lượng khổng lồ thông tin phải được thu thập, lưu trữ và xử lý: Thông tin về những tài sản, những hoá đơn, những khoảng nợ, hàng tồn kho, những đơn hàng, kinh phí, hoá đơn và tiền lương,... Và những loại thông tin này không thể được viết thành các bài thơ tưởng nhớ, các bài hát ngợi ca hay những thần thoại hùng tráng. Thay vào đó, thông tin này cần được sắp xếp ngăn nắp trong các tập hồ sơ, những bảng biểu và những trang tính dữ liệu (excel).

Nhưng bộ não con người - hữu cơ - không được thiết kế để ghi nhớ được những thông tin phức tạp này mà cần phải có một hệ thống công nghệ lưu trữ thông tin - vô cơ - để đảm nhận việc đó. Công nghệ đó chính là các tài liệu ghi chép.

To kill a loan - Trả một khoản nợ

Khi chưa có các tài liệu ghi chép, quyền sở hữu được định hình như một thực tế liên chủ quan thông qua việc truyền miệng giữa nhiều người trong một cộng đồng. Mọi người đều tôn trọng việc đó, không ai hái quả hay chăn dắt gia súc trên đất của bạn. Khi cộng động ngày một lớn hơn, không một vị vua nào có thể nhớ hết được đất của thần dân họ nằm ở chỗ nào, họ bắt đầu viết các thông tin về quyền sở hữu lên các bảng đất sét. Khi này, nếu bạn có một bảng đất sét có hiệu lực pháp lý chứng minh quyền sở hữu chính chủ, thì việc hàng xóm của bạn có đồng ý hay không, không còn quan trọng nữa.

Sức mạnh của các tài liệu ghi chép này đã tạo ra các thực tế liên chủ quan mới, mà đã được người Assyrian (Đông Á ngày nay) thông qua thổ ngữ của mình đối xử với các tài liệu như một vật thể sống. Họ dùng từ "giết" (killed - duãkum) để mô tả việc một khoảng nợ được trả. Các tài liệu này không phản ánh thực tế, chúng chính là thực tế. Nếu các bảng đất sét không bị "giết" thông qua việc đập vỡ, thì dù tiền đã được trả, nhưng khoảng nợ vẫn "còn sống", ngược lại, nếu bảng đất sét bị chó tha đi mất, thì khoảng nợ coi như đã bị "giết". Tương tự ngày nay, nếu tiền của bạn bị chó gặm mất, thì bạn mất luôn quyền quy đổi tiền ấy thành hàng hoá.

Ngày nay, khi viết hiến pháp, các hiệp ước hoà bình, các hợp đồng thương mại, các chính trị gia, luật sư dành rất nhiều thời gian để lựa chọn từng câu chữ, vì họ biết rằng, những mảnh giấy này chính là thực tế và có quyền lực cực kỳ lớn.

Bureaucracy - Bộ máy công quyền - hệ thống quan liêu (quan lại)

Khi con người tạo ra ngày càng nhiều các tài liệu hơn, việc tìm kiếm và sắp xếp lại các tài liệu lại là một vấn đề gai góc.

Bộ não con người đã quen với trật tự hữu cơ, trái táo sẽ mọc trên cây táo, nấm sẽ được tìm thấy ở dưới gốc táo. Nhưng hồ sơ thuế thì không mọc ở trên kệ của nó mà được sắp xếp lên đó.

Để làm được việc này, phải có người thực hiện phân loại thông tin thông qua các các kệ chứa hồ sơ. Mọi thứ không được sắp xếp theo một trật tự hữu cơ có sẵn, mà nhân viên văn thư cần phải xây dựng một trật tự riêng cho thế giới của các tài liệu. Trật tự này được gọi là hệ thống công quyền.

Hệ thống công quyền là cách mà con người trong những tổ chức lớn giải quyết việc sắp xếp tài liệu, từ đó đã tạo ra một mạng lưới thông tin rộng lớn hơn và quyền lực hơn.

Bureaucracy and the search for truth - Bộ máy công quyền và hành trình tìm kiếm sự thật

Nhiều lần bạn điền vào các mẫu giấy tờ các cơ quan công quyền, đánh dấu X vào ô vuông thể hiện đúng nhất một thông tin nào đó của bạn. Nếu tất cả các phương án đều không mô tả chính xác, thì bạn phải tự thích nghi với các văn bản và ép bản thân gượng gạo chọn một phương án nào đó. Không có trường hợp ngược lại.

Vì sao? Bởi vì họ chỉ có một số lượng kệ nhất định để phân loại hồ sơ, và bạn phải hy sinh sự thật để họ có thể sắp xếp hồ sơ một cách gọn gàng hơn, dần dần, sự thật của thế giới sẽ bị bóp cho méo mó để sắp xếp vừa lên các kệ của các cơ quan nhà nước.

Nếu DNA của con người hiện tại chứa 1 - 3% DNA của Neanderthal, có nghĩa là đã từng có một đứa con Sapiens có cha hoặc mẹ là Neanderthal. Vậy thì đây có phải là 2 loài khác nhau hay không? Khái niệm về loài là một thực tế chủ quan được tìm thấy bởi các nhà sinh học hay là một khái niệm liên chủ quan được các nhà sinh học tạo ra để sắp xếp vừa vặn vào bảng danh sách các loài?

Tương tự như các động vật có vú và đa bào khác, vi sinh vật đơn bào cũng gặp phải vấn đề tương tự. Nhưng nan giải hơn cả là virus, như Covid-19, mang sức mạnh lây lan khủng khiếp, nhưng chúng lại không sống và không trao đổi chất, chúng chỉ được cấu tạo từ vài protein và 1 chuỗi DNA.

Và bởi vì chúng không sống, các nhà sinh học vẫn tranh cãi không hồi kết về vị trí của virus trên kệ phân loại sinh vật sống, hay là nên xếp chúng ra ngoài danh mục các sinh vật sống luôn?

Cuối cùng, dù họ quyết định như thế nào, điều đó chỉ thay đổi cách suy nghĩ của con người về virus chứ không làm thay đổi cách virus hoạt động.

Nhưng cách con người dán nhãn một sinh vật có thể làm thay đổi lịch sử của loài đó. Một loài được phân loại vào một kệ, với các bìa sách màu đỏ chắc chắn sẽ được nuôi dưỡng và bảo vệ, một loài gây hại sẽ có nguy cơ bị sát hại không thương tiếc.

Bạn nên hy vọng rằng các chuyên gia trong bộ máy công quyền, với sự trợ giúp của AI sẽ phân loại và dán nhãn bạn một cách phù hợp hơn.

The deep state - Chính quyền khôn ngoan

Năm 1854, nhà vật lý John Snow đã sử dụng bộ máy hành chính vào thu thập dữ liệu người dân bị bệnh tả, phân loại nguồn nước đầu vào của gia đình họ và dựa vào bản đồ cấp nước, từ đó phát hiện ra nguồn cấp nước ở trạm bơm Broad Street đã bị nhiễm virus gây dịch tả kinh hoàng ở Anh. Từ đó, việc xây hố xí chứa chất thải và đào giếng lấy nước sinh hoạt ở Anh buộc phải tuân thủ một thủ tục rườm rà yêu cầu điền vào các biểu mẫu và xin giấy phép từ chính quyền. Thủ tục hành chính ở đây lại có thể giúp cứu mạng người. Và con người thường hay quên đi những thứ vận hành quá trơn tru.

Ngoài việc bóp méo sự thật, dán nhãn để xếp vừa vặn lên các kệ hồ sơ, thì hệ thống công quyền cũng giúp vận hành có trật tự xã hội con người rộng lớn.

The Biological Dramas - Những cuộc chiến sinh học

Hệ thống công quyền có hơi hướng mang nghĩa tiêu cực với đại đa số người dân, bởi vì vốn dĩ rất khó có thể biết được một hệ thống mang lại lợi ích hay gây hại.

Những đứa trẻ biết rất rõ người chia sẽ bữa trưa của họ cho chúng thì chính là bạn tốt, còn người lấy đi bữa ăn của chúng sẽ là những bạn xấu. Nhưng thuế bị cắt mất từ thu nhập của bạn thì không thể biết được rằng chúng sẽ được sử dụng cho hệ thống xử lý nước thải hay là để xây một nhà nghỉ ngoại ô cho các quan chức.

Và những quan chức, kế toán, luật sự hiểu rõ được cách tạo ra những biểu mẫu và cách phân loại các kệ hồ sơ bắt đầu nắm được quyền lực cao hơn những người dân thường thông qua việc nắm giữ và hiểu rõ được nhiều thông tin hơn.

Các câu chuyện, bài hát, thơ văn, truyền thuyết có thể giúp con người sinh học dễ dàng tiếp thu những câu chuyện mang tính sinh học đã được khắc sâu trong tiềm thức của mình. Các chủ đề thường thấy như:

• Cuộc chiến cùng huyết thống để tranh dành sự sống: các hoàng tử giết nhau để tranh giành ngôi báu, câu chuyện về Cain và Abel trong kinh thánh, các tôn giáo luôn cho rằng mình là là đứa con được thượng đế lựa chọn, địa ngục là đứa con rơi không có cha mẹ,...

• Cuộc chiến để duy trì nói giống: cũng giống như tất cả các loài sinh vật, con người trong các câu chuyện của Homer, Shakespeare cho đến các siêu anh hùng, họ luôn phải chiến đấu để tranh giành quyền phối ngẫu và duy trì nòi giống của mình.

• Cuộc chiến để không bị ô uế nguồn gene: Người Nazis xem người Do Thái như những con chuột, tầng lớp Dalit ở Ấn Độ không đủ trong sạch để cọ rửa toilet cho tầng lớp quý tộc Brahmins. Và đương nhiên là các loài vật khác nhau thì rất khó cảm thấy hấp dẫn giới tính với nhau.

Các film gây được tiếng vang ở Hollywood và Bollywoods là những bộ film về các chủ đề trên nhưng các bộ film giải thích về cách hệ thống công quyền tạo ra các CDOs - collateralized debt obligation để thu lợi bất chính và gây ra cuộc khủng hoảng tài chính 2008 thì lại không được đón nhận bởi đông đảo người xem như vậy. Đơn giản vì CDOs không liên quan gì đến sinh học cả.

Let's Kill All The Lawyers - Hãy giết hết các luật sư đi

Ngày 22 tháng 01 năm 1938, chính phủ Romania nhận thấy tỉ lệ người Do Thái tị nạn chiếm đến 4.2% dân số của họ, để hạn chế điều này, chính phủ yêu cầu tất cả những người Do Thái muốn ở lại phải cung cấp được giấy tờ chứng minh họ được sinh ra tại Romania.

Đó là một thảm hoạ, người Do Thái phải chạy vạy khắp nơi tìm kiếm giấy tờ để rồi nhận ra hoặc là hồ sơ đã bị đốt hết trong suốt chiến tranh thế giới thứ nhất, hoặc hồ sơ của họ đang ở Vienna hay là Pudapest chứ không phải là ở Bucharest, vì lãnh thổ của các quốc gia thay đổi rất nhiều sau chiến tranh. Kết quả là có 38% trong số đó bị trục xuất và một phần lớn họ đã bị đồng minh phát xít Đức giết chết vài năm sau đó - tương tự như cái cách hồ sơ của họ đã bị giết - killed (đốt cháy).

Ngày nay, trong gia đình chúng ta, ắt hẳn ai cũng sẽ có những tập hồ sơ đầy những chứng từ hết hạn, sao kê ngân hàng, hoá đơn tiền điện, thẻ sinh viên, chứng từ của địa phương (nếu chúng có đóng mộc dấu). Bạn không bao giờ biết lúc nào thì những tài liệu này sẽ cứu mạng của bạn.

The Miracle Document - Tài Liệu Nhiệm Màu

Chúng ta đều đồng ý rằng các mạng lưới thông tin hiện tại sẵn sàng hi sinh sự thật nhằm duy trì trật tự xã hội và con người vẫn sống hạnh phúc với điều đó.

Vậy có khi nào cả bộ máy công quyền và các câu chuyện thần thoại, vì trật tự xã hội mà ngày càng đi chệch hướng khỏi các sự thật hay không? Có một cơ chế nào để mạng lưới thông tin tự sửa lỗi để đến gần hơn với sự thật dù phải mất đi một chút trật tự xã hội?

Cách con người xử lý những sai sót thông tin sẽ là chủ đề chính trong 2 chương tiếp theo. Ta sẽ khám phá một loại phát minh công nghệ thông tin mới, đó là những quyển kinh thánh. Chúng đảm nhận vai trò kể chuyện để kết nối xã hội, đồng thời chúng miễn nhiễm với tất cả các lỗi sai sót trong thông tin. Đây là tính năng mà tất cả các mạng lưới thông tin hiện tại của con người đều không thể có được, cho đến khi chúng ta phát minh ra AI.

Tóm tắt sách NEXUS - Yuval Noah Harari - Phần I. Mạng lưới thông tin nhân tạo - Chương 3. Những văn bản: Cú táp của những con hổ giấy

by Hieuletrung