(24/09/2024)

Rất khó để có thể định nghĩa những thứ cơ bản bởi vì chính bản thân chúng đã là thứ cơ bản nhất rồi. Tương tự như vật lý định nghĩa vật chất và năng lượng, sinh học định nghĩa sự sống, triết học định nghĩa sự thật,... thông tin cũng rất khó định nghĩa.

Noah biết rằng nước đã rút đi vì khi thả con chim bồ câu ra, chúng bay về với một cành olive trên miệng, sau đó Chúa đã tạo ra cầu vòng để thể hiện rằng Chúa sẽ không tạo ra đại hồng thuỷ xuống trái đất nữa. Chim bồ câu, nhánh olive và cầu vồng trờ thành biểu tượng của hoà bình.

Trong thế chiến thứ nhất, khi quân đội Anh đánh vào lãnh tho của Ottoman (giải Gaza bây giờ), họ sử dụng một hệ thống gián điệp để truyền đạt tin tức về quân đội của Ottoman. Ban đầu, người Anh sử dụng việc đóng mở những cách cửa sổ trong 1 toà nhà mà có thể quan sát được từ xa để truyền tin. Mọi người đều nhìn thấy những cánh cửa sổ, nhưng thông tin chỉ truyển đạt đến người hiểu được mật mã.

Sau đó họ lại sử dụng chim bồ câu để truyền tin, các thông tin được mã hoá và đính lên chân của chim. Một ngày, lính Ottoman bắt được một con chim bồ câu nhưng không thể hiểu được thông tin ghi trên đó. Nhưng bản thân con chim bồ câu lại thể hiện một thông tin rằng đang có một đội ngũ gián điệp Anh hoạt động. Đối với người Anh, sự thiếu mất của một con chim bồ câu lại là một thông tin thể hiện rằng Ottoman đã phát hiện có gián điệp. Đối với người Ottoman, những người đang sở hữu chim bồ câu thể hiện thông tin rằng họ có thể bị chính là gián điệp. Vậy thông tin là sự đóng mở các ô cửa sổ, là mật mã trên chân chim bồ câu, là bản thân con chim bồ câu, là sự mất đi của một con chim bồ câu và cũng là người sở hữu chim bồ câu.

Dưới góc nhìn ngây thơ thông tin thì thông tin là nội dung phản ánh sự thật. Một thứ gì đó sẽ là thông tin nếu như có người sử dụng chúng để cố gắng tìm kiếm sự thật.

Nhưng định nghĩa này lại có vẻ lập lờ giữa thông tin và sự thật và có ý cho rằng vai trò của thông tin chính là đại diện cho hiện thực.

Một định nghĩa khác thì thông tin là sự cố gắng để mô tả hiện thực và khi thành công thì ta nói đó thông tin đó là sự thật. Nhưng thực tế thì đa phần thông tin không diễn tả hiện thực mà chẳng diễn tả bất cứ một thứ gì cả.

(25/09/2024)

What is truth - Sự thật là gì?

Xuyên suốt quyển sách, sự thật được hiểu là những thứ đại diện một cách chính xác cho những khía cạnh của hiện thực. Mọi dân tộc, tôn giáo, quốc gia, văn hoá đều không thể có những cách nhìn khác nhau về sự thật, bởi vì mọi người đều chia sẻ chung một hiện thực mang tính phổ quát, bất cứ ai chối bỏ tính phổ quát này đều đang chối bỏ sự thật.

Một mảnh giấy được mã hoá buộc trên chân chim bồ câu chỉ ra rằng có khoảng 10,000 quân Ottoman ở Gaza, đó là một sự thật thể hiện sức mạnh hiện thực của quân đội.

Nhưng có bao nhiêu kẻ mạnh khoẻ, bao nhiêu bệnh tật, bao nhiêu lính mới và bao nhiêu thiện chiến, bao nhiêu dũng cảm, bao nhiêu hèn nhát,..

Như vậy sự thật về 10,000 quân đó có thực sự mô tả hiện thực sức mạnh của quân đội Ottoman hay không?

Trong truyện ngắn Sự chính xác của khoa học được viết bởi Jorge Luis Borge năm 1946, một đế chế cổ đại vì muốn bảo vệ mình trước các nguy cơ ngoại xâm đã xây dựng một bản đồ hoàn hảo về lãnh thổ của mình, hoàn hảo đến mức các học giả cuối cùng đã tạo ra một bản đồ có tỉ lệ 1:1 so với hiện thực, và tấm bản đồ đó đã bao phủ hết 100% bề mặt diện tích của đế quốc làm cản trở mọi hoạt động dẫn đến sự sụp đổ của đế chế. Đó chính là hình phạt cho người muốn một sự thật phản ảnh hoàn hảo hiện thực.

Như vậy, sự thật không thể phản ánh hoàn toàn hiện thực, sự thật buộc phải bỏ qua nhiều khía cạnh chỉ để phản ánh một phần của hiện thực. Tuy nhiên, sẽ có những sự thật đáng tin cậy hơn những sự thật khác.

What information does - Thông tin để làm gì?

Bên trong thiên văn học là rất nhiều thông tin phản ánh sự thật, vậy bên trong chiêm tinh học có thông tin thật không? Hay toàn là thông tin sai và thông tin giả? Nếu không thì tại sao hàng ngàn năm chiêm tinh học vẫn đóng vai trò quan trọng trong sự tinh tồn và diệt vong của các đế chế cổ đại và ngày nay còn tạo ra một thị trường 12.8 tỷ USD.

Ngoài chiêm tinh học thì những sai sót, lừa dối, thần thoại, viễn tưởng cũng là thông tin.

Thông tin thật sự không có liên kết chặt chẽ với sự thật, nó không đóng vai trò đại diện cho hiện thực mà nó tạo ra các hiện thực mới bằng cách kết nối nhiều thứ lại với nhau.

Từng nốt nhạc không đại diện cho bất cứ thứ gì, con người tạo ra rất nhiều loại âm nhạc từ nốt nhạc, có thể hay có thể dở, nhưng không có âm nhạc giả hay âm nhạc sai. Không đại diện cho thứ gì, nhưng âm nhạc có thể làm nhịp nhàng các chiến sĩ hành quân, làm lắc lư các quán bar, làm hò reo đám đông cổ vũ bóng đá, làm vang vọng các bài thánh ca trong nhà thờ,...

Tương tự, bạn cũng không thể tìm thấy trong Nucleobases của ngựa vằn (đơn phân cấu tạo nên DNA) thông tin về cỏ, mặt trời, nước, gió, mưa, bộ phận cơ thể, nỗi sợ hãi sư tử - những tác nhân cấu thành nên cuộc sống của con ngựa vằn. Thay vào đó tổ hợp của những Nucleobases này mã hoá cho những hoạt động hoá học ở cấp độ tế bào tạo ra sự tăng giảm của adrenalin, làm tăng giảm nhịp tim và bơm thêm máu vào cơ của ngựa vằn để nó biết run sợ và có sức để chạy trước sư tử. Như vậy, những thông tin về DNA không đại diện cho hiện thực nào mà tạo sự liên kết cho nhiều cơ quan, tế bào, phản ứng hoá học để liên kết mọi thứ lại với nhau.

Cũng không có DNA sai hay DNA giả. Đừng nhầm lẫn với DNA bị sao chép lỗi (đột biến) thứ mà sẽ tạo ra nhiều liên kết mới đại diện một cách chính xác (chứ không sai) cho một hiện thực mới (một tính trạng bị đột biến).

Thông tin đôi lúc lại phản ánh hiện thực khi hơn 600 triệu người ngồi trước TV xem hình ảnh của Neil Armstrong bước đi trên mặt trăng (1969) rồi sau đó lại có một bộ phận ngồi trước màn hình máy tính xem Youtube về thuyết âm mưu rằng chuyến đi trên mặt trăng đó hoàn toàn là giả dối.

Thông tin đôi lúc lại không hề có bất cứ một sự kết nối nào với hiện thực, một thứ rất là "công nghệ thông tin" như Metaverse của Mark Zuckerberg, cấu thành bằng thông tin nhưng lại là một thực tế ảo (Virtual reality) chẳng đại diện hay có một sự kết nối nào với hiện thực (reality).

Information in human history - thông tin trong lịch sử của loài người

Nếu chức năng chính của thông tin là để thể hiện hiện thực thì sẽ rất khó để có thể giải thích trường hợp của Kinh Thánh - thứ được đọc và lưu hành phổ biến nhất trong lịch sử nhân loại.

Kinh thánh đã thể hiện sai rất nhiều thông tin về con người như nguồn gốc loài người, sự di cư của các tộc người và các trận đại dịch nhưng Kinh Thánh lại rất hiệu quả để kết nối hàng tỉ người vào một mạng lưới tôn giáo rộng lớn.

Một tế bào không thể đảm nhận được công việc của một mạng lưới tế bào (cơ thể), tương tự, một mạng lưới con người có thể làm được những việc mà một con người không thể làm được.

Để kết lại chương này ở đây, ta có thể nhận định rằng: Thông tin trong nhiều trường hợp sẽ thể hiện hiện thực và nhiều trường hợp thì không. Nhưng nó luôn tạo ra sự kết nối, đó chính là tính chất cốt lõi của thông tin.

Vì vậy, khi nghiên cứu về vai trò của thông tin, bên cạnh những câu hỏi như: Nó thể hiện hiện thực có rõ ràng không? Nó đúng hay sai? thì câu hỏi chính xác hơn nên là: Nó kết nối con người như thế nào? Nó có tạo ra một mạng lưới mới hay không?

Tóm tắt sách NEXUS - Yuval Noah Harari - Phần I. Mạng lưới thông tin nhân tạo - Chương 1. Thông tin là gì?

by Hieuletrung