(26/09/2024)

Sapiens chiếm lĩnh thế giới này không phải vì chúng ta thông minh mà bởi vì chúng ta là loài duy nhất có thể vận hành một cách phức tạp với một số lượng lớn cá thể nhờ vào một liên kết mới: Người - Các-câu-chuyện, chúng đã giúp con người không cần phải kết nối trực tiếp với nhau mà vẫn có thể vận hành xã hội một cách phức tạp.

Chuyện kể rằng, tất cả những linh hồn của người Do Thái đều đã chịu ách nộ lệ của Ai Cập, chính họ đã thực hiện chuyến hành hương, chính họ đã thấy biển tách ra làm đôi, chính họ đã nhận được 10 điều răn của Jehovah tại núi Sinai.

Thế là hằng năm, người Do Thái ngồi lại với nhau kể về một câu chuyện hoàn toàn không có thật mà họ không thật sự trải qua trong một buổi tiệc gọi là Lễ Vượt Qua. Và ở bất cứ đâu, bất kể khi nào, mỗi khi có 2 người Do Thái gặp nhau lần đầu tiên, họ có thể cảm nhận được một mối liên kết rằng họ thuộc về cùng một gia đình, cùng bị nô dịch ở Ai Cập và cùng có mặt tại núi Sinai. Liên kết mạnh mẽ đó đã duy trì được xã hội của người Do Thái xuyên không thời gian nhiều thế kỷ dù họ ở bất cứ đâu trên Trái Đất này.

(27/09/2024)

Intersubjective entities - những thực thể liên chủ quan.

Trước khi có những câu chuyện, trong vũ trụ chỉ có 2 loại thực tế: Thực tế khách quan tồn tại một cách tự nhiên như đá, núi, các hành tinh,... và thực tế chủ quan như sự đau đớn, tình yêu,... tồn tại trong ý thức của một con người. Nhưng các câu chuyện được kể, và nó tạo ra một thực tế mới, đó là thực tế liên chủ quan như luật pháp, chúa, quốc gia, tập đoàn, tiền tệ,... tồn tại trong một hệ ý thức của nhiều người.

Việc ta nói về một vật không tạo ra vật đó. Việc ta nói về sự đau đớn không tạo ra sự đau đơn, nhưng việc nhiều người cùng nói về luật pháp, về chúa thì nó tồn tại, khi họ ngừng nói về chúng, chúng sẽ biết mất. Như vậy thực tế liên chủ quan được hình thành từ việc trao đổi thông tin.

Những thực tế liên chủ quan này có sức mạnh rất lớn trong một mạng lưới thông tin nhất định nhưng lại hoàn toàn vô nghĩa khi nằm ngoài mạng lượi đó. Nếu một vị tỷ phú với một vali tiền giấy bị lạc ở São Paulo hay Mumbai, anh ta có thể sử dụng các tờ giấy tiền này để thuyết phục những người bản địa mua đồ ăn, quần áo và vé máy bay về nước. Nhưng nếu anh ta ở một đảo hoang, thì những con khỉ sẽ không vì những tờ giấy mà cung cấp thức ăn và đóng thuyền cho ông trở về.

Sức mạnh của các câu chuyện

Vai trò của các câu chuyện thường bị chối bỏ bởi chủ nghĩa duy vật (materialist) khi họ mô tả vể lịch sử.

Tài nguyên, vật chất đóng vai trò rất quan trọng trong chiến tranh thế giới thứ nhất, chiến tranh Irag hay bất kể các xung đột nào của con người. Nhưng không đồng nghĩa rằng tôn giáo, quốc gia, những ý tưởng về tự do dân chủ không đóng một vài trò gì.

Tại sao vào thế kỷ 12, Pháp, Đức và Ý tại đồng minh với nhau để chiếm các lãnh thổ ở Bắc Phi mà không phải là Pháp và Bắc Phi chiếm Ý? Tại sao năm 2003, Mỹ và Anh tại liên kết để chiếm các mỏ dầu của Irag chứ không phải là các mỏ gas ở Na Uy? Chủ nghĩa duy vật không thể đơn độc giải thích được những điều trên nếu không mang các luận điểm của tôn giáo và các hệ tư tưởng vào.

Sự lừa dối cao cả

Xuyên suốt lịch sử, cốt lõi của quyển lực không chỉ có nguồn gốc từ việc nhìn nhận sự thật khách quan mà còn đến từ khả năng duy trì ổn định một mạng lưới xã hội rộng lớn.

Để chế tạo bom nguyên tử, Robert Oppenheimer đã tôn trọng các quy luật vật lý khách quan nhưng dự án Manhattan cần có thêm 130,000 người nữa với hàng triệu công việc khác nhau như công nhân mỏ khai thác Uranium hay nông dân trồng khoai tây cho bữa trưa của Oppenheimer. Bom nguyên tử chỉ được chế tạo thành công khi có sự kết hợp của một mạng lưới hàng triệu con người. Nếu bạn chế tạo bom mà bỏ qua sự thật vật lý thì khả năng là quả bom sẽ không nổ. Nhưng một hệ tư tưởng vẫn có thể bủng nổ ngay cả khi bạn bỏ qua các sự thật trên thế giới này.

Trong khi quyền lực được cấu thành từ cả sự thật và trật tự, thì người nắm giữ quyền lực lại là người chỉ cần nắm giữ được trật tự. Đôi lúc, nếu các chính trị gia nói ra sự thật, họ còn bị mất đi chính các phiếu bầu của mình.

Bỏi vì các câu chuyện tưởng tượng có được 2 ưu điểm mà sự thật không thể có được.

Thứ nhất, các câu chuyện tưởng tượng rất đơn giản và dễ hiểu. Trong khi sự thật thì quá phức tạp để đưa vào tiềm thức của người nghe, từ đó kết nối họ.

Thứ hai, sự thật thì mất lòng, vì vậy các câu chuyện có thể bẻ cong sự thật một chút để nghe có vẻ dễ nghe và dễ thấu hiểu hơn.

Thiên Tử ở Trung Quốc, các Caliphs của Hồi Giáo, Sa Hoàng ở Nga đều duy trì trật tự xã hội, nắm giữ quyền lực và trách nhiệm có vẻ cao cả nhưng lại dựa trên việc kể các câu chuyện bóp méo sự thật.

(28/09/2024)

Song đề muôn thuở (Thế tiến thoái lưỡng nan)

Thông tin không phải là tiền đề của sự thật, mạng lưới thông tin của con người được xây dựng cũng không vì mục đích tìm kiếm sự thật và thông tin cũng không phải là một loại vũ khí.

Để tồn tại và toả sáng, mạng lưới thông tin của con người phải thực hiện được song song việc tìm kiếm sự thật và xác lập trật tự.

Sự thật tồi tệ nhất đó là quá trình tìm kiếm sự thật và xác lập trật tự lại có sự khác biệt rất lớn và rất nhiều chính phủ và tôn giáo đã phải hy sinh sự thật để duy trì trật tự xã hội bằng cách kể các câu chuyện không có thật và gây khó khăn cho việc truyền bá những sự thật "mất lòng" (như việc cấm giảng dạy thuyết tiến hoá của Darwin).

Vì vậy, lịch sử loài người không hành quân trên một con đường bằng phẳng mà đã và đang bước đi trên một sợi dây, cố gắng cân bằng giữa sự thật và trật tự, cái mà ở thế kỷ 21, chúng ta hoàn toàn không làm tốt hơn tổ tiên của chúng ta vào Thời Kỳ Đồ Đá.

Phát minh công nghệ thông tin đầu tiên - các câu chuyện - đã dạy cho chúng ta bài học đi trên dây. Và một bài học tiếp theo cũng sẽ được dạy, khi chúng ta phát minh ra công nghệ thông tin thế hệ thứ 2 - những văn bản ghi chép.

Tóm tắt sách NEXUS - Yuval Noah Harari - Chương 2

By hieuletrung